Nuxurka

Geedi socodka doorashada dadban waxaa wiiqay jileyaal badan ee ka bilowda dawladda dhexe, kuwa gobollada, iyo dad u tartamayay kuraas. Laaluush, handadaad, bedelid liisaaska ergada, iyo been abuur cad ayaa saameeyay inta badan kiisaska aan barnay.

Cod gadashada ma ahan uun guuldarro siyaasadeed ee waxey tahay qatar ammaan oo aad u ballaaran: waxey wadada u furtaa kooxo burcad ah ee arrinka ka faa’iideeysta ee kuraas u iibiyo dad iyaga ka tirsan.

Nidaamka khilaafaadka lagu xaliyo inta badan ma aysan shaqeyn –marki ay shaqeeysane, waxaa kahortagga hoggaamiyeyaasha siyaasadda iyagoo diida go’aankooda. Tani waxey su’aal ku keeneeysaa waxtarka iyo madaxbanaanida guddiyada doorashooyinka dadban.

Geedi socodka wuxuu muujiyay in wax aanan aheyn in ummadda dhan ay codeyso uusan yareey karin saameeynta uu cod gadashada ku yeelan karo natiijada doorashada; si walbo ha ahaatee, nidaamka hadda jira wuxuu u farsameeysan yahay cod gadashada sababtoo ah madaxweeynaha dadka si toos ah uma soo dooran doonaan xitaa doorasho guud hadii ay dhacdo.

Inta aysan dhicin doorashooyink 2021, waa in dib u eegis lagu sameeyaa dastuurka hadda jira inta aanan la ansixin oo laga dhigaa in madaxweeynaha ay si toos ah dadweeynaha u soo doortaan.

Hordhac

11 bilood ee sanadkan ka mid ah, marqaati waxey Heshiiska Daacadnimada la saxiixday jileyaalka siyaasadda ee Soomaaliya. Waxaa saxiixay Heshiiska musharaxiintaan soo socda: 6 ka socda Somaliland;9 ka socda Galmudug; 20 kasocda K/Galbed iyo 20 ka socda Puntland. Sidoo kale, 35 hoggaamiye dhaqameed iyo 3 musharrax madaxweeyne ayaa saxiixay, iyo in ka badan 30 xisbi siyaasadeed.

Heshiisyada ay saxiixeen shaqsiyaadkaas iyo xisbiyada lama ixtiraamin, qeeyb waxaa ka ah sababtan iyadoo PDP oo ah xisbiga talada hayo iyo Madaxweynaha ay diideen in ay saxiixaan. Markaas laga bilaabo waxaa cadaatay in musuqmaasuq ballaaran uu dhici doono; marqaati waxay halkan ku oogeeysaa waajibkeeda saarnaa iyadoo la eegayo Heshiiska, kaasi oo ahaa in ay ka warbixiso hirgelin la’aanta Heshiiska iyo in ay bixiso talooyin si dhibka hadda dhacay uusan si fudud u soo laaban doorashada 2020/1.

Habka

Waxyaabaha halkan ka muuqda waxay ku salaysan yihiin wareeysiyo lala yeeshay ergada doorashada, dad ka tirsan ololaha musharraxiinta, dad musharraxiin ah, iyo su’aalo ku saabsan habsocodka doorashada oo ay ka jawaabeen in kabadan 50 musharrax iyo hoggaamiye dhaqameed.

Sidoo kale waxaan sameeynay falanqeeyn xaga tirakoobka ah si aan u eegno xiriirka ka dhaxeeyo eedeeymaha ku saabsan qaladaadka iyo inta lagu kala guuleeystay. In kastoo gul yar aysan micnaheedu aheyn in musuqmaasuq uusan dhicin, habkan wuxuu inaga kaalmeeynayaa in aan helno meesha ay isugu yimaadaan eedeeymaha iyo in lagu kala guuleeysto tiro aad u weeyn ee aan caqliga geli karin. Sidoo kale waxaan u isticmaalnay falanqeeyntaan in aan eegno macquulnimada natiijooyinka lagu kala guuleeystay.

Natiijooyinka

Waxaa hoos ku xusan noocyada iyo qaar ka mid ah dhacdooyinka musuqmaasuqa ee ka dhacay geedi socodkan doorashada dadban.

1. Handadaad iyo is-hortaagid waxay aheyd caadada geedi socodka

. Hoggaamiye dhaqameedka iyo musharraxiinta waxay soo sheegeen in ay la kulmeen handadaad nidaameeysan oo ay kula kaceen laamaha ammaanka dawladda dhexe iyo dawlad goboleedyo doonayo in ay saameeyaan cidda noqoneysa ergada wax soo doorata. In ka badan 75% dadki su’aalaha ka jawaabay waxay sheegeen in ay filayeen ama ay la kulmeen cabsi galin ama ergo been abuur ah.

Handadaada iyo faragelinta ergada waxey inta badan ka dhacday Jubbaland, K/Galbed, iyo Somaliland (doorashada Muqdisho loogu qabtay). Sababtana waxey aheyd sida muuqata musharraxiinta goboladaas ka soo jeeday ma aheyn kuwa ugu lacagta badan; tusaale ahaan, shaqsiyaadka qaar ee goboladaan ka soo guuleeystay waxey dhiibeen $500 oo laaluush ah kursigii iyadoo HirShabelle kursiga ugu badan ahaa $30,000.

Doorashooyinka qaar ee HirShabelle waxaa la qabtay maalin Jimce ah iyadoo aanan loo sheegin dhammaan musharraxiinta kuwi la rabay mooyaanee. Sidoo kale, musharrax ay diideen kooxda hirgelinta doorashooyinka dadban oo xabado ku riday goobta doorashada ayaa loo oggolaaday in uu tartamo. Wuxuu ku ‘guuleystay’ 88% ee codadka.

Musharraxiinta qaarkood waxaa loo diiday in ay soo galaan goobaha doorashooyinka marki magacooda albaabka la dhigay si laamaha ammaanka ay ka hortagaan in ay soo xaadiraan. Waxyaabahan oo kale waxey ku badnaayeen Jubbaland iyo K/Galbed. Dhanka kale hadii loo eego, lacagaha laaluushka ah ee gobladaas ma aysan badneyn.

Jubbaland waxaa ka dhacday in siyaasi caan ah uu ku guuldareystay aqalka sare lakin uu ku guuleeystay aqalka hoose kadib marki dhammaan musharraxiinta kale ee la tartami laheyd lagu qasbay in ay isaga haraan tartanka ama loo diiday in madasha ay soo xaadiraan. Wuxuu ku guuleystay 98% ee codadka.

2. Dad musharraxiin ah ayaa dadka ergada soo xulayay

Hoggaamiye dhaqameedka waxaa laga rabay in ay soo xulaan 50 ergo ka socoto beeshooda ee soo doorata hal musharrax; si kastaba ha ahaatee, ku dhawaad dhammaan kiisaski la eegay, hoggaamiye dhaqameedka waxey beecinayeen ergada oo ay ka gadayeen dadki musharraxiinta ahaa. Mararka qaar musharraxiinta waxey gadanayeen tiro ku filan oo ay ku guuleysan karaan, mararka qaarne dhammaan 50ka ergo ayey gadanayeen.

Tusaale ahaan, hal tartan ee Puntland ka dhacay wuxuu hoggaamiye dhaqameedka musharrax ka iibiyay 16 ergo. Musharraxi wuxu gatay 10 cod ee ah ergo kale wuxuuna ku guuleeystay 26 cod.

Musharraxiinta qaarkood waxey la tartamayeen dad iyaga ay keensadeen kuwaasi oo helay inta u dhaxeysa 7 iyo 0 cod. Musharraxiinta sidan sameyneysay waa kuwa gacanta ku hayay tiro aad u weeyn ee ka mid aheyd ergada sida kor ku xusan.

Dawlad goboleedyada si cad ayey u faragelinayeen liisaska ergada. Tusaale ahaan, hal hoggaamiye dhaqameed ee Galmudug ka soo jeeda wuxuu marqaati u soo diray dood tiro badan ee ku saabsan in ergada uu magacaabay lagu bedelay magacyo kale; cabashadiisa ee uu u diray xalinta khilaafaadka dheg jalaq looma siin.

3. Laaluusha aad ayuu u badnaa waana la caadeeystay

Laaluushka ugu badan wuxuu ka dhacay HirShabelle halkaas uu kursiga ugu qaalisan gaaray $2.5 milyan waxaana ku soo xigay Galmudug iyo Puntland (lacagta kursiga uu ku fadhiyo waxaan u xisaabinay isudarka dhammaan laaluushka ay bixiyeen musharraxiinta kursiga doondooneeysay).

Musharrax HirShabelle ku soo guuleeystay kursi baarlamaan wuxuu marqaati u sheegay in uu bixiyay $260K($150kun oo jeebkiisa ah iyo $110kun ee uu soo deynsaday) si uu kursiga u helo. Wuxuu helay 86% ee codadka. Kuwi la tartamayay waxaa ka kala baxay $150kun iyo $100kun. Taasi oo micnaheedu yahay in kursigaas uu ku fadhiyo $510kun.

Galmudug iyo Puntland sidaa si lamid ah ayey wax u dhacayeen.Marki marqaati ay weeydiisay sababta ay $300kun kursi baarlamaan ku bixinayaan, mid kamid ah ololaha musharraxiinta wuxuu sheegay in ay la xiriirto sharafta, xasaanada, iyo in ay fursad u helaan in madaxweynaha cusub ay doortaan iyagoo lacagihi ka baxay soo ceshta.

Ergada waxey cod siinayeen midka hal dollar dheeraada; doorasho walba waxaa ku guuleeysanayay midka lacagta badan. Ma cada in xaalada sidaan ahaan doonto marki xildhibaanada madaxweyne dooran doonaan, lakin labo xildhibaan oo goordhow la doortay ayaa marqaati u sheegay in lacagaha qof walba ka qaadan doonaan lakin ay u codeey doonaan cidda ay rabaan.

Qaar badan ee musharraxiinta doonaya in ay baarlamaanka galaan waxaa maalgeliyay PDP (loo yaqaan Dam Jadiid), ururkaas oo diiday in Heshiiska Daacadnimada uu saxiixo. Musharraxi hore loo soo sheegay ee $260kun ku bixiyay laaluush, wuxuu sheegay in madaxweynaha naf ahaantiisa uu u sheegay in uu maalgelin doono lakin weli uusan lacagti dib u arag.

In kastoo lacagaha dawladda la leexsaday 18ki bil ee u dambeeysay si doorasho loogu galo, taasi oo ka cad mushaarka ciidamada oo marar fara kutiris ah la bixiyay iyo dhulalka dawladda oo si indo la’aan ah loo suuq geeyay, xisbiga talada haya kuraas badan kuma uusan guuleeysan, taasi oo muujineeysa in lacag ka yar mucaaradka in ay istcimaaleen (waxaa muuqata in doorashada madaxweynaha ay lacagaha dib ugu dhiganayaan).

Xildhibaano kale ee jeebkooda ku soo galay waxay sheegen in ay filayaan in ay soo ceshtaan ‘maalgashigooda’ marki doorashada madaxweynaha ay dacdo. Cod-cod hadii loo fiiriyo, wuxuu noqon doonaa doorashada calaamka ugu qaalisan.

4. Tirada lagu kala guuleeystay aad ayey u weeyneeyd marki musuqmaasuq laga soo sheego

Waxaa hoos ku xusan nuqul kamid ah doorashooyinka, kaasi oo muujinaya tiro laga naxo ee musharraxiin ah oo ku guuleeystay in ka badan 80%, iyo qaar badan oo ku guuleeystay 100% – taasi oo ah arrin aan tirakoob ahaan suurtogal u aheyn haddii ay tahay doorasho xor ah oo sinnaan ay jirto. Tirokoobka hadii loo eego, waxaa la rabaa in tartamada intooda badan lagu kala badiyo 1 cod iyo ugu badnaan saddex meelood laba, marar aad dhif u ahna dadka qaar ay helaan 80% iyo kabadan.

Qiimeeyn aan ku sameynay 98 tartan, waxaan aragnay 89 tartan ee uu midka guuleystay uu helay 78.4% ama kabadan, oo ay kamid yihiin 58 qof oo heshay inta u dhaxeysa 84% iyo 98%, laba kursi aanan loo tartamin (kuwi ka soo horjeeday daqiiqada u dambeysay ayey si shaki leh u tanaasuleen); iyo 15 waxay heleen 100% ee codadka.

Tani micnaheedu waxa weye in kabadan 76% musharraxiinta waxa ay heleen inta u dhaxeyso 84% ilaa iyo 100%, mana ahan arrin caqligal ah.

In kastoo liiska hoos ku xusan uusan ka tarjumin guud ahaan natiijooyinka aan sida caadiga ah caqli galka ku aheyn (waa nuqul ay ku jiraan 9 ka hooseeyso 78% oo macquul ah). Xisaabteeyna waxay ina tusaysaa in 1% natiijooyinka lagu kala adkaaday in kabadan 78% ay si caadi ah ku imaan karaan.

Hirshabelle:

Magaca Guuleystaha	Codadka	Boqolkiiba	Aqalka
Abdiqadir Ossoble	34	66.6666667	Hoose
Maxamed Abukar Islow (Ducaale)	48	94.1176471	Hoose
C/salaan Sheekh Xasan Barsane	29	56.8627451	Hoose
Cusmaan Maxamed Cabdi	50	98.0392157	Hoose
C/laahi maxamed nuur	28	54.9019608	Hoose
Maryan ahmed haruun	38	74.5098039	Hoose
Maxamud c/laahi Ahmed	38	74.5098039	Hoose
farxiyo maxamuud dhaqane	43	84.3137255	Hoose
Maxaedm c/laahi nuux	45	88.2352941	Hoose
Muuse Suudi Yalaxow	91	92.8571429	Sare
Prof Cusmaan Maxamuud Dufle	85	86.7346939	Sare
Cusmaan Axmed Macow	73	74.4897959	Sare
Cusmaan Maxamed Cabdi	50	98.0392157	Hoose
Maxamed cali nuur	45	88.2352941	Hoose
C/shakuur cali mire	49	96.0784314	Hoose
farxiyo maxamuud dhaqane	43	84.3137255	Hoose
Maxaedm c/laahi nuux	45	88.2352941	Hoose

 

Galmudug:

Magaca Guuleystaha	Codadka	Boqolkiiba	Aqalka
C/qaadir Gaafow Maxamuud	51	100	Hoose
Yuusuf xeyle	48	94.11764706	Hoose
Naciimo maxamed cali	45	88.23529412	Hoose
Saciid Nuur Qayliye Giriish	50	98.03921569	Hoose
Saabir Nuur Shuuriye	45	88.23529412	Hoose
Mahad Maxamed Salaad	40	78.43137255	Hoose
Qaasim Maxamed Jaamac	51	100	Hoose
Duniyo Maxamed Ali	44	86.2745098	Hoose
mustaf sheekh cali dhuxulow	47	92.15686275	Hoose
Xuseen Qaasim Yuusuf	49	96.07843137	Hoose
Xasan Macalin Maxamud	48	94.11764706	Hoose
mustaf sheekh cali dhuxulow	47	92.15686275	Hoose
Cabdulaahi Cali Axmed	40	78.43137255	Hoose
Maxamed Cabdule Faarax	40	78.43137255	Hoose
Xersi Aadan Rooble	49	96.07843137	Hoose
cabdiraxmaan maxamed xuseen	46	90.19607843	Hoose
Maryan Cariif Qaasim	45	88.23529412	Hoose
Cabdiwali Maxamed Qanyare	49	96.07843137	Hoose
Cabdicasiis Cilmi Cali	41	80.39215686	Hoose
Ikraan Aadan	43	84.31372549	Hoose
Axmed Macalin Fiqi Axmed	47	92.15686275	Hoose
Maryam Xaaji Cabdi Geedi	48	94.11764706	Hoose
Maryam Maxamed Xuseen	48	94.11764706	Hoose
maxamed axemd abtidoon	41	80.39215686	Hoose

 

Puntland:

Magaca Guuleystaha	Codadka	Boqolkiiba	Aqalka
Cali yuusuf cali xoosh	49	96.07843137	Hoose
Cumar Cabdirashiid Cali sharmaarke	47	71.21212121	Sare
Cabdiraxmaan Sheekh Maxamed Maxamud Farole	59	89.39393939	Sare
Cabdisalaam Xaaji Maxamuud Dheere	50	75.75757576	Sare
Maxamud Axmed Maxamud Mashruuc	56	84.84848485	Sare
Siciido Xasan Cismaan	41	62.12121212	Sare
Maxamed Cabdikaafi Maxamed	45	88.23529412	Hoose
Xaawo Yuusuf Axmed	40	78.43137255	Hoose
Sharmaake Garaad Saleeman	50	98.03921569	Hoose
Sacdiya Samatar	49	96.07843137	Hoose
Maxamed Xaaji Geele	49	96.07843137	Hoose

 

Southwest:

Magaca Guuleystaha	Codadka	Boqolkiiba	Aqalka
maxamed shiid cusmaan jawaari	45	88.2352941	Hoose
c/laahi shiiq ismaaciil	51	100	Hoose
maxamed saciid Abdulaahi	40	78.4313725	Hoose
C/laahi cumar Abshir	51	100	Hoose
shiiq Aadan maxamed Nuur	49	96.0784314	Hoose
sayid cali c/qaadir macalin	49	96.0784314	Hoose
maxamed jaamac mursal geelle	45	88.2352941	Hoose
Maxamed axmed mursal qoomaal	51	100	Hoose
Aaadan ibraahim ibraahim dhaa yoow	51	100	Hoose
Cali Aadan eylow	51	100	Hoose
Shiiq shaacir axmed	51	100	Hoose
Ibraahim yaroow isaaq	51	100	Hoose
Raabaca sheekh nuuroow	51	100	Hoose
Fowsiyo maxamed sheekh	51	100	Hoose
cabduqaadir shariif xasan sheekh Aadan	50	98.0392157	Hoose
Shariif maxamed cabdulaahi	45	88.2352941	Hoose
Samra cumar ibraahim	45	88.2352941	Hoose
Cabdi casis lafta gareen	45	88.2352941	Hoose
Khaliif Duureey	45	88.2352941	Hoose

 

Somaliland:

Magaca Guuleystaha	Codadka	Boqolkiiba	Aqalka
Mahad Cabdalla cawad	50	98.0392157	Hoose
Maxamed Cabdi Xayir Maareeye	51	100	Hoose
Aamino Axmed	51	100	Hoose
Cilmi Maxamed Nuur	45	88.2352941	Hoose
Nimco Aadan Ciise	No Contest		Hoose
Saalax Axmed Jaamac	No Contest		Hoose
Sahro Cabdqadir Cabdinasir	48	94.1176471	Hoose
Jamal Xasan Ismaciil	50	98.0392157	Hoose
Faadumo Cali	49	96.0784314	Hoose
Cabdulahi Cusmaan Ducaale	45	88.2352941	Hoose

 

 

Jubbaland:

Magaca Guuleystaha	Codadka	Boqolkiiba	Aqalka
Cabdulahi Maxamed Adan	44	86.2745098	Hoose
Cabdiraxmaan Kulmiye Xirsi	48	94.1176471	Hoose
Cabdiqaadir Sheekh Cali Ibraahim	50	98.0392157	Hoose
Axmed Cismaan Ibraahim	49	96.0784314	Hoose
Maxamed Cabdulahi Gaandi	50	98.0392157	Hoose
Sheekh Nuur Maxamed Xasan	51	100	Hoose
Cabdiqaadir Sheekh Cali	50	98.0392157	Hoose
Axmed Cusmaan Ibraahim	49	96.0784314	Hoose
Cabdiraxmaan Kulmiye Xirsi	48	94.1176471	Hoose
Adan Isaaq	40	78.4313725	Hoose

 

Banadir:

Magaca Guuleystaha	Codadka	Boqolkiiba	Aqalka
Fahmo Axmed Nuur	51	100	Hoose

 

Talooyin

• Doorashooyinka ay diideen guddiga xallinta khilaafaadka waa in aanan loo oggolaan in la sharciyeeyo. Tani waxey keeni doontaa in geedi socodka in uu noqdo mid sharciyaddisa ay ka hoos marto inta daciifka ah ee uu hadda leeyahay.

• U diyaar garowga doorashooyinka 2020/1 waa in ay hadda bilaabataa. marqaati waxay bilaabi doontaa ololoheeda in doorashooyinka ay noqdaan xor oo loo sinnaado marki ay doorashadan dhammaato. Sidaas haddii aanan la yeelin, doorasho hadalkeeda dib ayaa loo dhigo doonaa illaa ay hoggaamiyeyaasha ka dhihi karaan ‘waqti ma heysano’ oo doorasho guud lagu abaabulo sida sanadki hore ay dhacday.

• Nidaamka ku saleysan in madaxweynaha baarlamanka ay soo doortaan waxaa uu xaqiiji doonaa in musuqmaasuq uu caado ka noqdo siyaasadda Soomaaliya; dadka madaxweyne u tartamaya laaluush ayey siin doonaan dadka xildhibaanada ah si kastaba halagu soo doortee baarlamaanka. marqaati waxey soo jeedineysaa in dastuurka la bedelo oo laga dhigo in dadweynaha ay si toos ah u doortaan dhammaan hoggaamiyeyaasha siyaasadda.

• Hay’adaha bulshada rayidka ah ee Soomaaliyeed waa in ay geesi noqdaan oo ay ka qeyb qaataan lasocodka iyo faaqidaadda doorashooyinka. Aamusnaanta waxey calaamad u tahay ka raali noqoshada.

• Qaswadeyaasha iyo madaxda siyaasadda ee wada is-horistaagga islaxisaabtanka yar ee hadda dhacay waa in bulshada caalamka ay cunaqabateeysaa.

Gunaanad

Fashil siyaasadeed ee heer walba leh ayaa keenay in dib u dhacdo iyo in ay wiiqdo geedi scodka doorashooynka dadban. Si dib loogu hanto wax  u dhigma sharciyad, waa in ay dhacdaa islaxisaabtan ku aadan tacaddiyada dhacay.