Soo Koobida

Shantii sano ee ay jirtay maamulkii hore ee Soomaaliya (2017-2022), beesha caalamku waxay muhiim u ahayd maalgelinta dowladda, iyadoo dabooli jirtay wax ku dhow kala bar miisaaniyadda qaranka. Waxay aheyd in beesha caalamku ay dalbato la xisaabtanka dowladda Soomaaliya, balse ma muuqato wax muujinaya inay saameyn togan ku laheyd dawladda. Lacago ayaa la xaday sidii caadada ahayd; doorashooyinkii lagu shubtay sidii caadada ahayd; siyaasiyiinta mucaaraadka ah ayaa sidi caadada aheyd loo handaday oo loo weeraray; iyo dimoqraadiyaynta oo aan la hagaajin sidii caadiga ahayd.

Dhammaan falalka ka dhanka ah dimuqraaddiyadda iyo musuqmaasuqa waxaa kabtay beesha caalamka oo ay ku jirto $5,936,316.23 oo kaalmo dibadeed ah oo aan meelna lagu sheegi karin sanadka 2020, sida ku cad baaritaanka uu sameeyay Xafiiska Hanti-dhowrka Guud (XHG).

In kasta oo shantii sano ee la soo dhaafay la arkayay tallaabooyin laga qaaday tiro yar oo ka mid ah saraakiisha musuqmaasuqa ku kacay ee aanan heyn masúuliyad sare, waxa ay ahayd mid is tustus ah oo aanan looga hortagin musuqmaasuqa nidaamka.

Qandaraasyada dawladda ayaa la sii waday in la siiyo saaxiibbada siyaasadeed ee kuwa awoodda leh, taas oo ay suurtagelisey habka wax iibsiga ee mugdiga ah. Ma ahan oo kaliya in laaluush lagu bixinayay qandaraasyada, laakiin saraakiisha qaar ayaa sidoo kale la sheegay inay ahaayeen kuwo hadh leh oo leh shirkado ay qandaraasyo dawladeed ay siiyeen.

Wasaaradaha, waaxaha, iyo wakaaladaha (MDA) waxay sii wadeen in ay isticmaalaan lacagaha ay ururiyaan iyagoonan khasnadda dawladda aanan lacagta ku shubin, taasoo lid ku ah sharciga. Markii uu Hanti-dhowraha Guud (HG) ka warbixiyay MDA-yada la wadaagay bayaannada isaga, ma uu helin MDA-yo badan oo raba inay macluumaadka la wadaagaan isaga sannadaha xiga.

Waxaa taas ka sii daran, Xeerka Maareynta Maaliyadda Guud (PFM) ee 2019 waxaa loo qoray si ay MDA-yada u helaan daldaloolo u oggolaanaya in aysan macluumaadka la wadaagin HG haddii ay doonaan. Xeerkani wuxuu u baahan yahay in si degdeg ah wax looga beddelo si arrintan loo hagaajiyo.

Kaliya shan MDA-yo ayaa oggolaaday inay la wadaagaan xisaabaadka HG sannadaha 2018 iyo 2019, oo muujinaya ururinta iyo isticmaalka $3,207,570. Sannadihii xigay waxa la arkay shan safaaradood oo wadaaga ururintooda iyo isticmaalkooda oo ah $1,335,475.46. Wadartan dhan $4,543,045.46 waa qayb aad u yar oo ka mid ah lacagaha ay ururiyaan oo ay isticmaalaan MDA-yada, taasoo ka dhigaysa jeesjees PFM iyo miisaaniyad sanadeedka.

Iyada oo ku saleysan dib u eegistayada warbixinnada XHG ee sannadaha 2019-21, ugu yaraan $95,804854 lama xisaabin.

Shanti sano ee la soo dhaafay waxaa la abuuray labo guddi oo aan u doodnay, balse iyadoo aan la raacin habraacii saxda ahaa ee baarlamaanka, taasoo keentay in dadaalkii la sameeyay uu noqdo mid aan faa’iido lahayn: Waxaa la sameeyay Guddiga Adeegga Garsoorka iyo Guddiga La-dagaalanka Musuqmaasuqa iyada oo aan ansixin golaha saree e baarlamaanka. Sidii la filayeyba, waxaa labadoodaba kala diray Madaxweynaha cusub Oktoobar 2022.

Halkan ka degso warbixinta oo dhammeystiran:

Doorashooyinkii dhacay ilaa maanta ayaa ah kuwo gebi ahaanba la musuq-maasuqay, iyadoo afar hab oo waaweyn loo adeegsaday arrintaas. Habka ugu horreeya waxey aheyd u “xiritaanka” kuraasta musharax gaar ah, iyada oo musharraxa uu keensada “malxiis”is casila kahor intaysan doorashada dhicin. Cod furan ayaa markaa dhaca, taas oo dammaanad qaadaysa in musharraxa keliya uu ku guuleysto cod aqlabiyad ah. 54-ka Senatar ee Aqalka Sare, 22 ka mid ah ayaa sidan lagu doortay. Habka labaad ee lagu musuq maasuqay doorashada ayaa ahaa iyadoo loo diiday musharax aan la rabin in la siiyo warqadda caddeynta amniga. Habka saddexaad waxa uu ahaa in la sameeyo codbixiyeyaal been abuur ah oo aan metelin beelaha ay kursiga ku fadhiyaan – taas oo ahayd in la iska indha tiray oday dhaqameedyadii dhabta ahaa oo cid kale la keensaday. Labadan hab ee ugu dambeeya ayaa inta badan loo adeegsaday doorashada Aqalka Hoose, iyadoo dhammaan musharixiinta aysan dooneyn madaxweynayaasha dowlad goboleedyada (FMS) laga saaray. Habka afraad wuxuu ahaa iyadoo la adeegsanayo dhiirigelin lacageed si loo hubiyo in musharrixiinta la doonayo ay doortaan baarlamaannada FMS iyo ergooyinka doorashada.

Doorashooyinka Aqalka Sare

Doorashooyinka aqalka sare ee maamul goboleedyada Koonfur Galbeed, Puntland iyo Jubbaland waxaa gabi ahaanba gacanta ku hayay hogaanka maamul goboleedyada. Musharixiinta waxaa lagu soo xushay daacadnimada ay u hayaan madaxda maamul goboleedyada. Xubnaha Baarlamanada maamul goboleedyadan waxaa la siiyay $3000 midkiiba. Musharixiinta ayaa laga sugayay in ay bixiyaan qarashaadka isdiiwaan galinta iyo tan musharaxiinta been abuurka ah. Dhanka kale, musharixiinta qaar ayaa lacagtaas ka helay shaqsiyaadka u tartamaya madaxweynaha ama madaxweynayaasha FMS laftooda.

Saddexda FMS ee HirShabelle, Galmudug iyo Somaliland, musharraxiinta iyaga ayaa si gaar ah lacag u siinayay xildhibaanada FMS yada. Sidii hore oo kale, waxa dhaqaalaha ugu badan ku bixinayay shakhsiyaadka u tartamaya jagada madaxweynaha. Hirshabelle, booska ugu qaalisan ayay musharaxiinta isu geeyntooda bixiyeen $9,000 halkii kursi. Maadaama Hirshabelle ay leedahay 99 xildhibaan oo FMS ah, kursigaas waxaa ku baxay lacag ku dhow hal milyan oo USD. Laaluushka waxaa loo dhiibayay “guddi” ka wakiil ah xildhibaanada. Guddidani waxay iyaguna ku hawlanaayeen bixinta lacagahan.

Maamulka Galmudug, ayaa kuraastii aqalka sare u xiray musharaxiin gaar ah. Musharixiinta la doonayo ayaa laga sugayay in ay keenaan laaluushkooda oo inta badan ahaa $2,000 codkiiba, kuwaas oo u keenaya hogaanka gobolka. Maaddaama Galmudug ay ka kooban tahay 89 xildhibaan, tani waa $178,000 kursi walba. Musharixiinta ayaa dhamaantood waxa ay wateen musharixiin been abuur ah oo is casilay ka hor inta aan doorashada dhicin.

Doorashadii Somaliland ee ka dhacday Muqdisho, lix ka mid ah 11-kii kursi waa la “xidhay”, iyadoo musharrixiinta la doonayo ay wataan musharaxiin been abuur ah. Maaddaama aysan Somaliland jirin madaxweyne ama baarlamaan FMS ah, laaluushku wuxuu ka mid ahaa kuwa ugu hooseeya, oo ah $ 1000 codkiiba, taas oo u dhiganta $ 54,000 halkii kursi.

Doorashooyinka Aqalka Hoose

Doorashada aqalka hoose way sahlanaatay in lagu shubto sababtoo ah kuma lug lahayn baarlamaanada FMS yada. Halkan, warqadda ammaanku waxay ahayd aaladda ugu weyn ee looga hortago musharraxiinta aanan la rabin. Intaa ka dib, waxaa jiray ergooyin been abuur ah oo ay soo xuleen dad aanan ahayn oday dhaqameedyada dhabta ahaa.

Doorashada ilaa maanta ka dhacday Aqalka Hoose awaxaa u qaalisanaa tan Galmudug oo codkiiba gaaraysa $2,000 ($202,000 halkii kursi), waxaana ugu jaban Koonfur Galbeed oo kursiga ugu jaban uu ahaa $150 codkiiba ($15,300 halkii kursi). Si kastaba ha ahaatee, waxa ay u muuqataa in lacagtaasi inteeda badan aysan gaarin ergada wax dooraneysa ee maamulka Koonfur Galbeed; lacagtaas waxaa lasiiyay dad dullaaliin ah oo matalayey madaxda FMS. Ergada ayaa la siiyay qayb ka mid ah laaluushka dhabta ah ee ay bixiyeen musharixiinta.

Waxa la filan karo iyo talooyinka

Iyadoo inta badan ay harsan tahay doorashada Aqalka Hoose, isla markaana madaxda FMS ay ku mideysan yihiin sida ay wax u socdaan, ayaa waxay u badan tahay in wixii aan aragnay ay sii socon doonaan. Doorashooyinku kaliya ma ahan kuwo sharci darro ah, balse waxay sidoo kale halis gelinayaan in Soomaaliya ay dib ugu laabato dagaal sokeeye. Inkasta oo hawshu lafteedu tahay mid aan dimuqraadi ahayn, haddana xatooyo aan xishood lahayn ee kuraasta ayaa sii wiiqi doonta kalsoonida yar ee ay shacabku ku qabaan geeddi-socodka. Iyadoo siyaasiyiinta iyo qabaa’ilka qaarkood ay ku hanjabeen inay bilaabayaan hannaan is-bar-bar socda, fursadaha rabshadaha ayaa sare u kacaya.

Talooyinkayadu waa:

1. Haddii aan musharraxiinta dembi lagu hayn, waa in meesha laga saaro warqadda caddaynta amniga. Haddii musharaxa loo diido sababo amni waa in loo soo bandhigaa sababaha.

2. In aan doorasho kursi lagu qaban iyadoo madax dhaqameedkeedu ay ku adkaysanayaan in codbixiyeyaal been abuur ahi ku lug leeyihiin.

3- In la iska tuuro dhammaan doorashadii aqalka hoose ee la qabtay.

Natiijooyinka qosolka leh

Halkan waxaan ku haynaa liiska dhammaan doorashooyinkii la qabtay ilaa maanta iyo natiijooyinka aan la rumaysan karin ee lagu guuleystay.

Aqalka sare:

Aqalka Hoose:

Soo Koobid

Sharciga oo liita iyo hay’ado aan jirin oo la xisaabtama kuwa awooda haya, bixinta laaluushka ayaa ku soo badanaya Soomaaliya, gaar ahaan meelaha ay ku xoogan tahay dowladu. In kasta oo guud ahaan bixinta laaluushka ay tahay 14%, waa tiro go’an maxaa yeelay joogitaanka dawladdu ee gobolladu wuu daciifsan yahay ama kama joogo dalka intiisa badan. Degmooyinka Muqdisho qaarkood, oo ah halka ay ku xoogan tahay dawladdu, bixinta laaluushka waxay gaareysaa ilaa 50%. Baahida laaluushka ayaa ugu badan ciidamada amniga ee dowladda federaalka, kuwa amniga gobolka Banaadir, iyo Al-Shabab. FMS-yada Dowlad Goboleedka Koonfur-Galbeed iyo Maamulka Gobolka Banaadir waxay arkaan dalab laaluush oo aad u badan, taasi oo xoojinaysa qiimeynta ah in joogitaanka dawladda ee gobol ay astaan ​​u tahay kororka dhacdooyinka bixinta laaluushka.

Xoojinta hayádaha amniga iyadoo aan la xoojin xukunka sharciga ayaa u horseedaya Soomaaliya inay yeelato dowlad aan xakameynin sharciga isla markaana aan ka jawaabin rabitaanka shacabka. Kuwa maalgashiga ku sameynaya amniga Soomaaliya waxaa saaran waajibaad akhlaaqeed oo ah inay dalbadaan oo ay maalgashi badan ku sameeyaan sharciga iyo dimuqraadiyeynta, oo ay ku jiraan la-dagaallanka musuqmaasuqa, ama waxay khatar ugu jiraan inay abuuraan dowlad kali-talis ah. Dawlad noocaas ah ma fulin doonto ujeeddada deeq-bixiyeyaasha Soomaaliya, maadaama argagixisada weli aan la xakamayn doonin iyadoo awoodda dawladda loo weeciyay ilaalinta danaha shaqsiyadeed ee madaxda dawladda.

Hordhac

Burburkii dowladnimo ee Soomaaliya 1991 waxaa ka horreeyay 22 sano oo kali-talisnimo ah oo la burburiyay hay’adihii isla xisaabtanka, iyo nabaad-guurka ku yimid sharciga iyo adeegsiga naxariis darrada ah ee awoodeed ee dowladdu si ay ugu sii hayaan hoggaanka talada haya. Nasiib darro, Soomaalida waxay umuuqataa in wax yar ay ka baratay cutubkaas ee taariikhdeena. Dib-u-dhiska Soomaaliya, maalgashiga ugu badan wuxuu galay xoojinta dowladnimada iyada oo aan la xoojinin ku dhaqanka sharciga ama aan la dhisin hay’adaheeda madaxda lagula xisaabtami karo. Tani waxay lamid tahay dhisida gaari aan lahayn astaamaha amniga sida biririfta iyo barkinta shilka. Iyadoo aan la helin hay’adihii lagama maarmaanka u ahaa inay xakameeyaan awoodda ciidamada amniga, kalsoonida bulshada ee dawladda iyo rabitaankooda ah inay ixtiraamaan ku dhaqanka sharciga ayaa yaraanaya maadaama awoodda dowladnimada loo adeegsado siyaasadda, sharciguna uu doorbido laaluush-bixiyeyaasha.

Jidka hadda uu ku socdo qarankii Soomaaliyeed ee dib loo yagleelay ma dhiirrigelinayo kalsooni in natiijada ugu dambeysa aysan noqon doonin mid ku burburisa dowladnimada haddii iyo marka la joojiyo taageerada caalamiga ah. Warbixintaani waxay muujineysaa in laaluush bixinta aysan kaliya ku badneyn dalka oo dhan, laakiin sidoo kale ay si aad ah uga sarreyso meelaha ay dawladda ugu xoog badan tahay. Tani waxay muujineeysaa in maalgashiga aan habooneyn ee amniga ee aad kaga badan maalgashiga sharciga iyo dimuqraadiyeynta ay keentay in ciidamada amniga aan la xisaabtami karin marka laga reebo kuwa mushaharka siiya; caddaaladda oo laga iibiyo lacag-bixiyaha ugu sarreeya; iyo tixgelin la’aanta awooda dawladeed ee muwaadinka.

In kasta oo deeq bixiyaasha caalamiga ah ee Soomaaliya ay canshuuraha dadkooda ku bixiyeen taageerida dimuqraadiyeynta Soomaaliya, wax yar baa iska bedelay sagaalkii sano ee la soo dhaafay. Xubnaha baarlamaanka waxaa soo xushay shakhsiyaad aan haysan awood ay ku metelaan dadweeynaha. Haddii aan la helin dowlad lala xisaabtamo, suurtagal ma ahan in shacabka ay saameyn ku yeeshaan mustaqbalkooda ama ay ku aaminaan in dowladda ay wakiil ka tahay danahooda.

Fadlan halkan ka degso warbixinteena oo dhammeystiran:

Innagoo xuseyno Maalinta Caalamiga ah ee La-dagaallanka Musuqmaasuqa, waxaan ku faraxsanahay inaan ku dhawaaqno miraha dadaalkii marqaati ee toddobadii bilood ee la soo dhaafay: oo ah farsamo loogu talagalay in lagula dagaallamo wararka been-abuurka ah ee warbaahinta Soomaaliya, kor loogu qaado tayada wararka, iyo in bulshada lagu baro aqoonsiga wararka been abuurka ah. iyo ilo wareedyo lagu kalsoon yahay. Waxaan u sameynay kordhin biraawsar Firefox iyo Chrome. Waxaan sidoo kale haynaa barnaamij Android ah oo ay hormarin ku socoto oo la heli doono toddobaadyada soo socda.

Halkan ka degso Akhbaar Huban Firefox: https://addons.mozilla.org/en-US/firefox/addon/akhbaar-huban

Halkan ka degso Akhbaar Huban Chrome: https://chrome.google.com/webstore/detail/akhbaar-huban/lmkafdjaimfcjkamcobbadkinhfdjhdk

Tusaalooyin websaydh la qiimeeyay:

Warbixinta oo Kooban

Doorashadi Maxamed Cabdullahi Farmaajo ee 8da Febraayo 2017 waxey dhiiragelisay marqaati maadaama uu Farmaajo u muuqday musharaxa ugu wanaagsan isla xisaabtanka. Si kastaba ha ahaatee, Madaxweynaha wuxuu u muuqday in uusan dan ka laheyn in uu wax maamulo isagoo awood badan siiyay Raisal Wasaaraha. RW oo rug cadaa ka ahaa ololihii musuqa baahsanaa ee madaxweynihi hore, wuxuu la dagalanka musuqmaasuqa ka dhigay wax aanan ahmiyad u laheyn. Hadalka marki loo eego, isla xisaabtanka waxey aheyd midda udub dhexaadka u ah hadalkiisa. Sidaasi oo ay tahay, wuxuu si baahsan u isticmaalay laaluush si uu u gato mucaaradkiisa siyaasadeed isagoo isticmaalay lacago laga soo leexiyay Maamulka Gobolka Banadir iyo boorsooyin lacag oo laga keenay dawlad Khaliijka ku taalo.

Marki ay laaluush iyo shaqaaleeysiin ay wax ka tari weyday dhammaan dadka dawladda dhaleeceeya, caburis iyo aamusinta mucaaradka ayaa noqday aaladaha cusub. Muqdisho waxa ay qarka u saarneyd in ay burburto dhawr jeer sanadkii 2017 iyo 2018 iyadoo sababtu ay aheyd habdhaqanka RW oo taageero ka helaya Madaxweynaha.

Inti uu RW ku mashquulsanaa caburinta Muqdisho, Madaxweynaha wuxuu diirada saaray wiiqidda nidaamka federaalka ah kadib marki ay dawlad goboleedyada ay diideen in ay xaaladda Khaliijka ka qaataan mawqifka dawladda dhexe ee magac ahaan ahaa dhexdhexaadnimo lakin dhab ahaan ahaa mid dhan u janjeera. Arrintan waxey ku dambeysay in xilka laga qaaday mid kamid ah madaxweynayaasha gobolloda iyo diyaarinta mooshino kalsooni kala noqosho ee maamul goboleedyada kale. Sida muuqata, dhaqdhaqaaqyada DFS waxey yeelatay saameeyn cagsi ku ah ula jeedki laga lahaa: DFS maanta ayay maamul goboleedyada kaga saameeyn yartahay marki loo barbardhigo kahor inta aysan bilaabin awood bursigeeda.

Dhanka dhisidda hay’adaha dawliga, DFS wax kama qaban dhisidda xubnaha dawladnimo ee muhiim u ah sameynta dawladnimada Somalia. Waxaa kamid ah hay’adaha aanan la dhisin Maxkamadda Dastuuriga, taasi oo dhexdhexaadin laheyd DFS iyo dawlad goboleedyada; sidoo kale lama dhisin golaha ladagaalanka musuqmaasuqa, taasi oo awood u lahaan laheyd in ay soo celiso hantidi la boobay; iyo Guddiga Adeegga Garsoorka, kaasi oo sahli lahaa dib u habaynta garsoorka.

Sida muuqata arrinta ahmiyadda koowaad u leh xukuumadda ayaa ah in ay hesho awood aanan lala xisaabtamin. Si taasi loo gaaro, waxey tuureen guddoomiyaha baarlamanka oo ay ku bedesheen mid ay leeyihiin; waxey eryeen xubnaha Maxkamadda Sare oo ay ku bedesheen dad daacad u ah. Saddexda garab ee dawladda ayaa hadda gacanta si buuxa ugu jira Villa Somalia.

Xukuumadda ayaa sidoo kale isku dayaysa in ay awoodeeda ku kordhiso iyada oo u mareysa dib u eegidda dastuurka, si ay dawladda dhexe u hesho awood aad uga badan gobollada. Taasi haddii ay dhacdo, ismariwaa keeni kara xasilooni darro ku timaada geedi socodka sameynta dawladnimada aya dhici karta.

Madaxweyne Farmaajo looma maleynayo in uu si shakhsi ah uga faa’iiday lacag la lunsaday. Hase ahaatee ballamahiisa ee ladagaalanka musuqmaasuqa weli lama hirgelin. Wuxuu weli leeyahay fursad uu ku sameysan karo dhaxal iffayo haddii uu qaato tilaabooyinka loogu soo jeedinayo xagga isla xisaabtanka.

Warbixinta Musuqmaasuqa 2018

MARQAATI OO KA WALAACSAN IN MAGACAABISTA RW CUSUB AY MUUJINEEYSO IN ISEBEDEL UUSAN DHICI DOONIN

Mogadishu, 24 Feb 2017 — Marqaati oo ah hay’adda keliya ee aan dawliga aheyn oo ka shaqeysa la dagaalanka musuqmaasuqa Soomaaliya, waxay ka walaacsan tahay u magacaabista Xasan Cali Kheyre in uu noqdo Raisal Wasaaraha cusub ee Soomaaliya. RW magacaaban wuxuu saaxib dhaw la yahay shaqsiyaad wasaqeeysan oo ka tirsan dawladda sii baxeyso, gaar ahaan madaxweynihi hore oo ku kacay musuqmaasuq ba’an sanadki la soo dhaafay.

Waxaa kaloo lagu eedeeyay in uu yahay qof lacagta uu ku qarsan jiray madaxweynihi hore uuna ku meteli jiray heshiisyada ganacsiga sida Soma Oil and Gas. Wuxuu sidoo kale si dhaw uga qeeyb qaatay ololihii  doorashada madaxweynihi hore ee aadka u musuqmaasuqa badneyd, sida ay sheegayaan ilo ka tirsan xukuumadda sii baxeysa.

Waxaan ugu yeereeynaa madaxweyne Farmaajo in uu ka noqdo magacaabistan haddii Mr. Kheyre uusan cadeyn karin in wax lug ah uusan ku laheyn musuqmaasuqa xukuumaddii hore iyo go’aan cad oo ah in lala xisaabtamo dadki hantida dadweynaha lunsaday.

“Baarlamaanka Soomaaliyeed waa in si qoto dheer ah ay u baaraan taariikhdiisa iyo tan saaxiibadiis, iyo qorshahiisa la xiriira la dagaalanka musuqmaasuqa. Ma ahan in ay aqbalaan in ay noqdaan tiimbaro uu madaxweynaha u isticmaalo siduu doono.  Waa in ay awooddooda u isticmaalaan in lagula xisaabtamo madaxweynaha iyo in ay xaqiijiyaan in madaxweynaha uu xilalka u dhiibo dad hawlkar ah oo aamin ah,” ayuu yiri Maxamed Mubaarak, agaasimaha marqaati.

“Baarlamaanka waa in uu diidaa in uu ansixiyo shaqsigan haddii uusan cadeyn in uusan ku lug laheyn musuqmaasuqa ay ku kaceen saaxiibadiisa iyo haddii uusan si cad u sheegin in uu la xisaabtami doono shaqsiyaadkaa ku kacay musuqmaasuqa,” ayuu sii raaciyay Mubarak.

Lama aqbali karo in ay sii socoto xaaladda hadda jirta ee ah islaxisaabtan la’aan, xatooyada dhaqaalaha dadweeynaha, qoondeynta heshiisyada dawladda ee ku saleysan saaxiibtinimo siyaasadeed, musuqmaasuq nidaami ah ee xaga garsoorka, iyo shaqo siinta dad aanan u qalmin. Magacaabistan waxaan u aragnaa in ay la micno tahay waxba isma bedeli doonaan.

marqaati  waxay hoggaamineysaa la dagaalnaka musuqmaasuqa Soomaaliya

marqaati Press Release on PM_so

Warbixinta oo Kooban

Sanadka 2016 waxay aheyd sanadka ugu xun ee islaxisaabtanka ee Soomaaliya iyada oo jileyaasha siyaasadda ay doonayeen in ay isticmaalaan hab walba ay ku guuleeysan lahaayeen doorashada dadban. Shaqaalaha rayidka ah iyo booliska iyo NISA mushaar lama siin7 bilood; sidoo kale ciidamada xoogga dalka waxaa mushaar laga joojiyay dhammaadki 2015; $100 oo ay gunno u bixiyaan dawlado Soomaaliya la saaxiibka ah ayaa ugu danbeeyay bilowgi 2016 da. Musharka oo aanan la bixin waxaa dheeraa, dawladda Soomaaliya waxay iibisay dhulalka dawladda, iyadoo ula dan leh in ay ku taageerto doorashada dad ka tirsan xisbiga talada haya iyo madaxweynaha.

Sidaasi awgeed, doorashada waxaa hareeyay musuqmaasuq baahsan. Marki ay ergooyinka diidaan in ay sameeyaan sida la amro waa la bedelaa, la cabsi geliyaa, ama la toogtaa sida ka dhacday labo doorasho oo kala ah Galmudug iyo HirShabelle. Waxaa intaa sii dheer in dad laga saaray tartanka kadib dhiig ay ku daadiyeen goobta doorashada ayaa loo oggolaaday in ay baarlmaanka ku soo biiraan kadib doorasho dhoodhoob ah oo loo qabtay.

Dhaca baahsan ee loo geeystay qasnadaha dawladda si loogu maalgeliyo ololaha doorshooyinka dadka qaar, amniga faraha ayuu ka baxay 2016. Ciidamad amniga burcadinamada ayay ka qeeyb qaateen si ay naftooda u maareeyaan, taasi oo aad u wiiqday amaanada dadweynaha dawladda kala dhaxeysay. Baad, dhac, dil, iyo jirdil ayaa ka mid ah inta kabadan 500 warbixino ay dadweynaha marqaati u soo gudbiyeen, intooda badan oo la xiriira ciidanka ammaana.

Maadaama uu doorashada dhammaaday, sanadka 2017 wuxuu arki doonaa musuqa heerka sare oo wax yar yaraada, cid walba ee guuleeysata. . Si kastaba ha ahaatee, musuqmaasuq aad u weeyn oo ah heer dhexe iyo heer hoose aya dhici doona marki uu bilowdo gargaarka baniaadannimada ah ee abaaraha loogu talo galay. Dad aanan mushaar qaadan bilooyin badan ayaa la dhihi doonaa mas’uul ka noqdo cunno qeybis. Haddii aanan la siinin waxa ay xaq u leeyihiin, kuwooda u fiican xitaa dhaca ayay ka qeeyb qaadan doonaan.

In kastoo 2017 ay tahay fursad musuqmaasuqa lagula dagaalami karo, maadaama musharraxiinta guuleeysan kara ay musuqmaasuq ayaa la dirireynaa dhaheen, waxaa loo baahan yahay in sare loo qaado ka qeybgalka dalbashada in daah furnaan iyo kormeer ay ku sameeyaan hawlaha dawladda hay’ado aan dawlo aheyn oo madax banaan.  Taageereyaasha Somalia ee caalamiga ah waxaa saaran xil gooni ay oo ay u hayaan dadkooda si ay u ogaadaan halka ay ku baxdo canshuuraha dadkood laga soo qaado.

Haddii aanan musuqmaasuqa wax laga qaban waxaa kordhayo taageeri la’aanta iyo sharciyad xumida dawladda, taasi oo kordhin doonta amni darrida iyo qulqulka dhalin yarada ka carareysa urur argagaxiso oo dhan ah iyo dawlad tuugnimo ku dhisan oo dhan kale ah. Warbixinta oo dhammeystiran halkan ka aqriso: Marqaati Warbixinta Musuqmaasuqa 2016

Nuxurka

Geedi socodka doorashada dadban waxaa wiiqay jileyaal badan ee ka bilowda dawladda dhexe, kuwa gobollada, iyo dad u tartamayay kuraas. Laaluush, handadaad, bedelid liisaaska ergada, iyo been abuur cad ayaa saameeyay inta badan kiisaska aan barnay.

Cod gadashada ma ahan uun guuldarro siyaasadeed ee waxey tahay qatar ammaan oo aad u ballaaran: waxey wadada u furtaa kooxo burcad ah ee arrinka ka faa’iideeysta ee kuraas u iibiyo dad iyaga ka tirsan.

Nidaamka khilaafaadka lagu xaliyo inta badan ma aysan shaqeyn –marki ay shaqeeysane, waxaa kahortagga hoggaamiyeyaasha siyaasadda iyagoo diida go’aankooda. Tani waxey su’aal ku keeneeysaa waxtarka iyo madaxbanaanida guddiyada doorashooyinka dadban.

Geedi socodka wuxuu muujiyay in wax aanan aheyn in ummadda dhan ay codeyso uusan yareey karin saameeynta uu cod gadashada ku yeelan karo natiijada doorashada; si walbo ha ahaatee, nidaamka hadda jira wuxuu u farsameeysan yahay cod gadashada sababtoo ah madaxweeynaha dadka si toos ah uma soo dooran doonaan xitaa doorasho guud hadii ay dhacdo.

Inta aysan dhicin doorashooyink 2021, waa in dib u eegis lagu sameeyaa dastuurka hadda jira inta aanan la ansixin oo laga dhigaa in madaxweeynaha ay si toos ah dadweeynaha u soo doortaan.

Hordhac

11 bilood ee sanadkan ka mid ah, marqaati waxey Heshiiska Daacadnimada la saxiixday jileyaalka siyaasadda ee Soomaaliya. Waxaa saxiixay Heshiiska musharaxiintaan soo socda: 6 ka socda Somaliland;9 ka socda Galmudug; 20 kasocda K/Galbed iyo 20 ka socda Puntland. Sidoo kale, 35 hoggaamiye dhaqameed iyo 3 musharrax madaxweeyne ayaa saxiixay, iyo in ka badan 30 xisbi siyaasadeed.

Heshiisyada ay saxiixeen shaqsiyaadkaas iyo xisbiyada lama ixtiraamin, qeeyb waxaa ka ah sababtan iyadoo PDP oo ah xisbiga talada hayo iyo Madaxweynaha ay diideen in ay saxiixaan. Markaas laga bilaabo waxaa cadaatay in musuqmaasuq ballaaran uu dhici doono; marqaati waxay halkan ku oogeeysaa waajibkeeda saarnaa iyadoo la eegayo Heshiiska, kaasi oo ahaa in ay ka warbixiso hirgelin la’aanta Heshiiska iyo in ay bixiso talooyin si dhibka hadda dhacay uusan si fudud u soo laaban doorashada 2020/1.

Habka

Waxyaabaha halkan ka muuqda waxay ku salaysan yihiin wareeysiyo lala yeeshay ergada doorashada, dad ka tirsan ololaha musharraxiinta, dad musharraxiin ah, iyo su’aalo ku saabsan habsocodka doorashada oo ay ka jawaabeen in kabadan 50 musharrax iyo hoggaamiye dhaqameed.

Sidoo kale waxaan sameeynay falanqeeyn xaga tirakoobka ah si aan u eegno xiriirka ka dhaxeeyo eedeeymaha ku saabsan qaladaadka iyo inta lagu kala guuleeystay. In kastoo gul yar aysan micnaheedu aheyn in musuqmaasuq uusan dhicin, habkan wuxuu inaga kaalmeeynayaa in aan helno meesha ay isugu yimaadaan eedeeymaha iyo in lagu kala guuleeysto tiro aad u weeyn ee aan caqliga geli karin. Sidoo kale waxaan u isticmaalnay falanqeeyntaan in aan eegno macquulnimada natiijooyinka lagu kala guuleeystay.

Natiijooyinka

Waxaa hoos ku xusan noocyada iyo qaar ka mid ah dhacdooyinka musuqmaasuqa ee ka dhacay geedi socodkan doorashada dadban.

1. Handadaad iyo is-hortaagid waxay aheyd caadada geedi socodka

. Hoggaamiye dhaqameedka iyo musharraxiinta waxay soo sheegeen in ay la kulmeen handadaad nidaameeysan oo ay kula kaceen laamaha ammaanka dawladda dhexe iyo dawlad goboleedyo doonayo in ay saameeyaan cidda noqoneysa ergada wax soo doorata. In ka badan 75% dadki su’aalaha ka jawaabay waxay sheegeen in ay filayeen ama ay la kulmeen cabsi galin ama ergo been abuur ah.

Handadaada iyo faragelinta ergada waxey inta badan ka dhacday Jubbaland, K/Galbed, iyo Somaliland (doorashada Muqdisho loogu qabtay). Sababtana waxey aheyd sida muuqata musharraxiinta goboladaas ka soo jeeday ma aheyn kuwa ugu lacagta badan; tusaale ahaan, shaqsiyaadka qaar ee goboladaan ka soo guuleeystay waxey dhiibeen $500 oo laaluush ah kursigii iyadoo HirShabelle kursiga ugu badan ahaa $30,000.

Doorashooyinka qaar ee HirShabelle waxaa la qabtay maalin Jimce ah iyadoo aanan loo sheegin dhammaan musharraxiinta kuwi la rabay mooyaanee. Sidoo kale, musharrax ay diideen kooxda hirgelinta doorashooyinka dadban oo xabado ku riday goobta doorashada ayaa loo oggolaaday in uu tartamo. Wuxuu ku ‘guuleystay’ 88% ee codadka.

Musharraxiinta qaarkood waxaa loo diiday in ay soo galaan goobaha doorashooyinka marki magacooda albaabka la dhigay si laamaha ammaanka ay ka hortagaan in ay soo xaadiraan. Waxyaabahan oo kale waxey ku badnaayeen Jubbaland iyo K/Galbed. Dhanka kale hadii loo eego, lacagaha laaluushka ah ee gobladaas ma aysan badneyn.

Jubbaland waxaa ka dhacday in siyaasi caan ah uu ku guuldareystay aqalka sare lakin uu ku guuleeystay aqalka hoose kadib marki dhammaan musharraxiinta kale ee la tartami laheyd lagu qasbay in ay isaga haraan tartanka ama loo diiday in madasha ay soo xaadiraan. Wuxuu ku guuleystay 98% ee codadka.

2. Dad musharraxiin ah ayaa dadka ergada soo xulayay

Hoggaamiye dhaqameedka waxaa laga rabay in ay soo xulaan 50 ergo ka socoto beeshooda ee soo doorata hal musharrax; si kastaba ha ahaatee, ku dhawaad dhammaan kiisaski la eegay, hoggaamiye dhaqameedka waxey beecinayeen ergada oo ay ka gadayeen dadki musharraxiinta ahaa. Mararka qaar musharraxiinta waxey gadanayeen tiro ku filan oo ay ku guuleysan karaan, mararka qaarne dhammaan 50ka ergo ayey gadanayeen.

Tusaale ahaan, hal tartan ee Puntland ka dhacay wuxuu hoggaamiye dhaqameedka musharrax ka iibiyay 16 ergo. Musharraxi wuxu gatay 10 cod ee ah ergo kale wuxuuna ku guuleeystay 26 cod.

Musharraxiinta qaarkood waxey la tartamayeen dad iyaga ay keensadeen kuwaasi oo helay inta u dhaxeysa 7 iyo 0 cod. Musharraxiinta sidan sameyneysay waa kuwa gacanta ku hayay tiro aad u weeyn ee ka mid aheyd ergada sida kor ku xusan.

Dawlad goboleedyada si cad ayey u faragelinayeen liisaska ergada. Tusaale ahaan, hal hoggaamiye dhaqameed ee Galmudug ka soo jeeda wuxuu marqaati u soo diray dood tiro badan ee ku saabsan in ergada uu magacaabay lagu bedelay magacyo kale; cabashadiisa ee uu u diray xalinta khilaafaadka dheg jalaq looma siin.

3. Laaluusha aad ayuu u badnaa waana la caadeeystay

Laaluushka ugu badan wuxuu ka dhacay HirShabelle halkaas uu kursiga ugu qaalisan gaaray $2.5 milyan waxaana ku soo xigay Galmudug iyo Puntland (lacagta kursiga uu ku fadhiyo waxaan u xisaabinay isudarka dhammaan laaluushka ay bixiyeen musharraxiinta kursiga doondooneeysay).

Musharrax HirShabelle ku soo guuleeystay kursi baarlamaan wuxuu marqaati u sheegay in uu bixiyay $260K($150kun oo jeebkiisa ah iyo $110kun ee uu soo deynsaday) si uu kursiga u helo. Wuxuu helay 86% ee codadka. Kuwi la tartamayay waxaa ka kala baxay $150kun iyo $100kun. Taasi oo micnaheedu yahay in kursigaas uu ku fadhiyo $510kun.

Galmudug iyo Puntland sidaa si lamid ah ayey wax u dhacayeen.Marki marqaati ay weeydiisay sababta ay $300kun kursi baarlamaan ku bixinayaan, mid kamid ah ololaha musharraxiinta wuxuu sheegay in ay la xiriirto sharafta, xasaanada, iyo in ay fursad u helaan in madaxweynaha cusub ay doortaan iyagoo lacagihi ka baxay soo ceshta.

Ergada waxey cod siinayeen midka hal dollar dheeraada; doorasho walba waxaa ku guuleeysanayay midka lacagta badan. Ma cada in xaalada sidaan ahaan doonto marki xildhibaanada madaxweyne dooran doonaan, lakin labo xildhibaan oo goordhow la doortay ayaa marqaati u sheegay in lacagaha qof walba ka qaadan doonaan lakin ay u codeey doonaan cidda ay rabaan.

Qaar badan ee musharraxiinta doonaya in ay baarlamaanka galaan waxaa maalgeliyay PDP (loo yaqaan Dam Jadiid), ururkaas oo diiday in Heshiiska Daacadnimada uu saxiixo. Musharraxi hore loo soo sheegay ee $260kun ku bixiyay laaluush, wuxuu sheegay in madaxweynaha naf ahaantiisa uu u sheegay in uu maalgelin doono lakin weli uusan lacagti dib u arag.

In kastoo lacagaha dawladda la leexsaday 18ki bil ee u dambeeysay si doorasho loogu galo, taasi oo ka cad mushaarka ciidamada oo marar fara kutiris ah la bixiyay iyo dhulalka dawladda oo si indo la’aan ah loo suuq geeyay, xisbiga talada haya kuraas badan kuma uusan guuleeysan, taasi oo muujineeysa in lacag ka yar mucaaradka in ay istcimaaleen (waxaa muuqata in doorashada madaxweynaha ay lacagaha dib ugu dhiganayaan).

Xildhibaano kale ee jeebkooda ku soo galay waxay sheegen in ay filayaan in ay soo ceshtaan ‘maalgashigooda’ marki doorashada madaxweynaha ay dacdo. Cod-cod hadii loo fiiriyo, wuxuu noqon doonaa doorashada calaamka ugu qaalisan.

4. Tirada lagu kala guuleeystay aad ayey u weeyneeyd marki musuqmaasuq laga soo sheego

Waxaa hoos ku xusan nuqul kamid ah doorashooyinka, kaasi oo muujinaya tiro laga naxo ee musharraxiin ah oo ku guuleeystay in ka badan 80%, iyo qaar badan oo ku guuleeystay 100% – taasi oo ah arrin aan tirakoob ahaan suurtogal u aheyn haddii ay tahay doorasho xor ah oo sinnaan ay jirto. Tirokoobka hadii loo eego, waxaa la rabaa in tartamada intooda badan lagu kala badiyo 1 cod iyo ugu badnaan saddex meelood laba, marar aad dhif u ahna dadka qaar ay helaan 80% iyo kabadan.

Qiimeeyn aan ku sameynay 98 tartan, waxaan aragnay 89 tartan ee uu midka guuleystay uu helay 78.4% ama kabadan, oo ay kamid yihiin 58 qof oo heshay inta u dhaxeysa 84% iyo 98%, laba kursi aanan loo tartamin (kuwi ka soo horjeeday daqiiqada u dambeysay ayey si shaki leh u tanaasuleen); iyo 15 waxay heleen 100% ee codadka.

Tani micnaheedu waxa weye in kabadan 76% musharraxiinta waxa ay heleen inta u dhaxeyso 84% ilaa iyo 100%, mana ahan arrin caqligal ah.

In kastoo liiska hoos ku xusan uusan ka tarjumin guud ahaan natiijooyinka aan sida caadiga ah caqli galka ku aheyn (waa nuqul ay ku jiraan 9 ka hooseeyso 78% oo macquul ah). Xisaabteeyna waxay ina tusaysaa in 1% natiijooyinka lagu kala adkaaday in kabadan 78% ay si caadi ah ku imaan karaan.

Hirshabelle:

Galmudug:

Puntland:

Southwest:

Somaliland:

Jubbaland:

Banadir:

Talooyin

• Doorashooyinka ay diideen guddiga xallinta khilaafaadka waa in aanan loo oggolaan in la sharciyeeyo. Tani waxey keeni doontaa in geedi socodka in uu noqdo mid sharciyaddisa ay ka hoos marto inta daciifka ah ee uu hadda leeyahay.

• U diyaar garowga doorashooyinka 2020/1 waa in ay hadda bilaabataa. marqaati waxay bilaabi doontaa ololoheeda in doorashooyinka ay noqdaan xor oo loo sinnaado marki ay doorashadan dhammaato. Sidaas haddii aanan la yeelin, doorasho hadalkeeda dib ayaa loo dhigo doonaa illaa ay hoggaamiyeyaasha ka dhihi karaan ‘waqti ma heysano’ oo doorasho guud lagu abaabulo sida sanadki hore ay dhacday.

• Nidaamka ku saleysan in madaxweynaha baarlamanka ay soo doortaan waxaa uu xaqiiji doonaa in musuqmaasuq uu caado ka noqdo siyaasadda Soomaaliya; dadka madaxweyne u tartamaya laaluush ayey siin doonaan dadka xildhibaanada ah si kastaba halagu soo doortee baarlamaanka. marqaati waxey soo jeedineysaa in dastuurka la bedelo oo laga dhigo in dadweynaha ay si toos ah u doortaan dhammaan hoggaamiyeyaasha siyaasadda.

• Hay’adaha bulshada rayidka ah ee Soomaaliyeed waa in ay geesi noqdaan oo ay ka qeyb qaataan lasocodka iyo faaqidaadda doorashooyinka. Aamusnaanta waxey calaamad u tahay ka raali noqoshada.

• Qaswadeyaasha iyo madaxda siyaasadda ee wada is-horistaagga islaxisaabtanka yar ee hadda dhacay waa in bulshada caalamka ay cunaqabateeysaa.

Gunaanad

Fashil siyaasadeed ee heer walba leh ayaa keenay in dib u dhacdo iyo in ay wiiqdo geedi scodka doorashooynka dadban. Si dib loogu hanto wax  u dhigma sharciyad, waa in ay dhacdaa islaxisaabtan ku aadan tacaddiyada dhacay.

Hordhac

Iyadoo Soomaaliya ay isu diyaarineeyso in ay qabato doorashooyin dadban, kalsooni darrida lagu qabo geedi socodkan ayaa wuxuu hurinayaa dareenka niyad jabka ah iyadoo keeni karto in dalka uu dib ugu laabto jahwareer haddii aanan laga qeeyb galin geedi socodkan dhammaan jileyaasha siyaasadeed iyo kuwa bulsho, si uu geedi socodka u yeesho sharciyadda uu istaahilo.

Warbixintaan kooban ee doorashooyinka ku saabsan waxa uu ku saleeysan yahay wareeysiyo lala yeeshay shaqsiyaad ku warqabo geedi socodka doorashada iyo wadahadalada hoose ee socda.

Madaxda qaran waxa ay ku celceliyeen in doorashada ay dhici doonto xilliga loogu talo galay – iyagoo warbixino rasmi ah uga hadlay arrintan. Iyadoo saddex todobaad ka harsan tahay xilliga Baarlamaanka Soomaaliya, iyo lix todobaad xilliga madaxweynaha Soomaaliya, hay’adda Marqaati waxay ka walaacsan tahay in aysan jirin wax badan oo horumar ah oo muujinayo in ay dhacdo xil wareejis ku dhacda waqtigii loogu talo galay.

Musuqmaasuqa doorashada ee soo if baxaya

Hay’adda Marqaati waxa ay si wallaac ku dheehan ula socotaa geedi socodka doorashada, iyadoo xuseysa in lagu socdo waddo hore loo arkay oo ay qaadayaan shaqsiyaadka awoodda leh oo raba in xilalkooda ay sii heystaan.

Xisbiyada siyaasadda waxa ay u muujiyeen hay’adda Marqaati in Madasha Hoggaamiyeyaasha Qaran (MHQ), iyagoo aanan heysan sal dastuuri ah, aay ku xayuubsadeen awoodda iyagoo u dhaqmaya in ay yihiin guddi awoodda xoog ku heysta oo dikreeto. In kastoo arrinta MHQ loo arki karo in ay fududeeyneeyso geedi socodkan, xisbiyada siyaasadda waxa ay sheegeen in ay keeni karto in uu dalka qalalaaso galo, iyadoo laga cabsi qabo in MHQ ay sii wadaan in dalka ay ku maamulaan wadadaan aan dastuuriga aheyn xittaa doorashada kadib.

Qabaailada qaar ayaa sheegaya in dawladda ay bedeshay qaar ka mid ah 135ka oday dhaqameed ee metelaya beelaha Soomaaliyeed oo ay ku bedeshay kuwoo siyaasadeed ee aanan beelaha metelin. Marqaati waxa ay ka warqabtaa in ay jiraan ugu yaraan labo oday dhaqameed ee sax ah ee aanan ku jirin 135ta oday ee booskooda dad kale la geliyay.

Waxaa kaloo dheer in aysan jirin sinnaan iyo nafis xaga siyaasadda: xisbiyada siyaasadda waxaa loo diiday xoriyadda ah in ay qabsadaan shirar iyo banaan baxyo iyadoo arrimo amni lagu andacoonayo, shirar siyaasadeed ayaa laga hor istaagay, in fariimo siyaasadeed la baahiyo ayaa la diiday, iyo dadka u ololeeya xoriyadda – oo ay ka mid tahay Marqaati – ayaa la cabsi geliyaa, waa la handadaa, xarigne waa lagula kacaa.

Bulshada rayidka ayaa si gaar ah loo aamusiyay oo aanan laga qeeyb gelin geedi socodka, waxaana loo arkaa isla xisaabtanka dadka u ololeeya, gaar ahaan tan doorashooyinka, in ay qatar ku yihiin xisbiga tallada haya. Tani waxa ay keentay in ururada bulshada rayidka ah ay ka cabsadaan in doorashada ay ka hadlaan; marqaati waxay halkaan hogganka u qaadatay in ay hadalka bilowdo.

Qaabka doorashooyinka

Madaxda MHQ ayaa ka dhageeysan doona guddiga doorashooyinka sida ay ku dhici karto doorashada iyo jadwalka doorashada; in kastoo guddiga uu si hoose u sheegayo in doorashada waqtigeeda ay dhici doonto oo halki xildhibaan ay soo xuli doonaan 51 qofood, warbixinada qaar ayaa sheegaya in laga yaabo in dib loo dhigo doorashada si waqti loo helo ama in nidaamki hore ee odayaasha la qaato haddii aysan suuroobin in dib loo dhigo.

Dib u dhigista doorashada waxa ay keeni doontaa in ay ka horyimaadaan xisbiyada siyaasadda oo hadda bilaabay in ay sheegaan in aysan aqoonsan doonin sharciyadda awoodda madaxweynaha hadii la dhaafo 10ka September. Dib u dhigis waxa ay keeni doontaa in qalalaase siyaasadeed la galo oo sidoo kale ay dhaawacanto sharciyadda dawladda Soomaaliya.

Khiyaarka labaad oo ah in gadaal loogu noqdo nidaamki hore ee fududaa wuxuu qatar ku yahay in uu dhaco musuqmaasuq ballaaran oo u dhigma kii 2012 markaas oo si cad loogu kala gadanayay kuraasta baarlamaanka.

Sidoo kale, in gadaal loogu noqdo nidaamki hore ee musuqa u nugul waxay micnaheeda noqon doontaa in afarti sano ee la soo dhaafay si buuxda ay u qasaarto ee aanan horumar dhicin. Sidoo kale, sharciyadda geedi socodka doorashada ayaa dhaawac culus gaari doona haddii lagu koobo doorashooyinka 135 oday.

Within the darkness there is a sliver of hope: twenty-three Somali political parties have signed the Integrity Pact for free and fair elections in Somalia. This is encouraging and shows a willingness by political parties to experiment with honest means to seek political power; however, we are disappointed and concerned by the outright refusal to sign the Pact by some of the political parties, chief among them the ruling party.

In kastoo arrinta ay mugdi tahay, waxaa jiro wax yar oo rajo ah: saddex iyo labaatan xisbi siyaasadeed ayaa saxiixay Heshiiska Daacadnimada ee doorashooyinka Soomaaliya. Tani waa mid dhiiro gelin leh waxa ayna muujineeysaa rabitaan xaga xisbiyada siyaasadda ah oo ku aadan in ay tijaabiyaan in si daacad ah awood siyaasadeed lagu raadiyo; si kastaba ha ahaatee, waxaan ka niyad jabsan nahay oo aad uga wallaacsan nahay xisbiyo si bareer ah u diiday in Heshiiska Daacadnimada ay saxiixaan, kuwaas oo u horeeyo xisbiga tallada haya.

Tilaabooyinka loo baahan yahay

Dadka metela dadweynaha Soomaaliyeed – odayaasha, xisbiyada siyaasadda, iyo bulshada rayidka ah – waa in dowr laga siiyaa geedi socodka doorashada iyo jadwalka ay doorashada ku dhacayso. Geedi socod laga wada qeeyb galayo wuxuu xaqiijin doonaa sharciyadda geedi socodka laf ahaantiisa.

Beesha caalamka – US, UK, UN, EU, and AU – waa in ay la xisaabtamaan MHQ si ay u dhacdo doorashooyin xor ah. Looma arki doono doorashooyinka kuwoo dhexdhexaad ah haddii loo diido in ay is abaabulaan shaqsiyaad aanan ka tirsaneen MHQ, taasi oo ah xaq ku xusan dastuurka. Xubnaha MHQ ee isku daya in ay geedi socodka u leexiyaan si ay uga faa’iideeystaan waa in ay ogaadaan in lala xisaabtami doono si loo badbaadiyo ammaanadda geedi socodka.

Waa in ay jirtaa jadwal cad oo ay ka muuqato degdegnimo oona ku salaysan tallooyinka dadka hore aan u soo xusnay ee metela dadweynaha Soomaaliyeed, si loo xaqiijiyo in geedi socodka uu yeesho dhammaad lagu wada qanacsan yahay.

Horudhac

Heshiiska daacadnimada ee xaqiijinta doorashooyin xor ah oo loo siman yahay waa hindise oo ay marqaati ula dan leedahay in ay kula dagaalanto musuqmaasuqa dhaca xilliga doorashooyinka, in la dhiso is aaminaad u dhaxeeya xisbiyada siyaasadda iyo in la xaqiijiyo in doorashooyinka danbe ay ahaadan kuwo sidaan ka sharciyad badan oo ka xorriyad badan.

In kastoo dawlada aysan aqoonsaneyn xisbiyada siyaasadda, hadane xisbiyada dhab ahaan bay u jiraan waxaa ayna ka qeyb qaataan siyaasadda dalka.

Inta badan mudaneyaasha baarlamaanka ee hada jira waxa ay ka tirsan yihiin xisbiyo siyaasadeed, in kastoo aysan dawladda xisbiyo weli aqoonsan. Waxaa dhici jirtay in shaqsiyaadka qaar ay xisbiyadooda u gadi jireen kuraasto baarlamaanka. Heshiiskan waxaa uu xaqiijin doonaa in xisbiyada aysan kuraas u gadin xubnahooda iyo in ay soo sheegaan hadii ay arkaan dhacdooyin walba oo ku saabsan cod iibsi.

Hirgelinta Heshiiskan wuxuu xaqiijin doonaa in uu dhaco kalsooni lagu qabo xisbiyada iyadoo ay cadaan doonto halka xisbiyada uu uga yimaado taageerada maaliyadeed, lacagaha ay ololaha doorashooyinka ku isticmaalaan, iyo wakiiladooda siyaasadeed. Sidoo kale, marqaati waxay xisbiyada siin doontaa taageero xaga tababarka ah, iyo in ay ka caawiso in ay gaarsiiyeen dadweynaha iyo dadka codeeyn doono 2016 fariimo ku aadan dhibaatada uu cod gadashadu u leeyahay aayaha danbe ee dalka.

Xisbiyada Saxiixay

Tirada guud ee heshiiska saxiixday waxa waayay 28 xisbi: 28ki Janaayo ayaa marqaati waxa ay qabatay kullan ooda loogu qaaday ololaha xisbiyada siyaasadda loogu bandhigayay in ay saxiixaan Heshiiska. Isla maalintaas waxaa saxiixay Heshiiska 14 xisbi iyadoo 2 xisbi ay ka cudur daarteen in ay Heshiiska saxiixaan. Inta u dhaxeysay 28 Janaayo iyo 22 Febraayo waxaa Heshiiska saxiixay 11 xisbi.

3 xisbi waxa ay saxiixeen heshiiska 23 Febraayo. 2 xisbi ayaa weli ka fikiraya in ay saxiixaan heshiiska. Sidoo kale, laba xisbi baa saxiixday 28 Febraayo iyo 31 Meey.

Qeeybtaan saxiixeyaasha soo kordha baa lagu xusi doonaa.

Muxyadin Maxamed oo ka mid ah saxiixeyaasha waxaa la dilay labo todobaad kadib marki uu Heshiiska saxiixay. Waxaan tacsi u direeynaa qooyska, qaraabada, iyo saaxiibada uu ka tagay Allahana sabar iyo iimaan ka siiyo.

Hoos waxaa ku xusan liiska xisbiyada saxiixay heshiiska iyo shaqsiyaadka u saxiixay. Waxaa xiga bogga laga saxiixay Heshiisyada.